Ana Sayfa Önsöz   Giriş Safsata Türleri ve Güncel Örnekler-1

Safsata Türleri ve Güncel Örnekler-2

Safsata Türleri ve Güncel Örnekler-3 Alternatif Önsöz Hazırlık Yazışmaları

SAFSATA

 Meraklısına: ( İng: Fallacy) 

{Osm; Kıyası-ı batıl) 

Bir düşünceyi ortaya koyarken ya da anlamaya çalışırken yapılan yanlış çıkarsamaların tamamına  safsata denir.  Safsatalar,   ilk anda geçerli ve ikna edici gibi  gözüken ancak yakından  bakıldığında   kendilerini ele veren sahte argümanlardır.

 Günümüz Türkçe’sinde  safsata   kelimesi   kusurlu akıl yürütme  anlamını kaybetmiş,  yanlış inanç  manasında kullanılır olmuştur.   Oysa, safsata,  insanın muhakeme yetisinin yanlış  yönde kullanımıdır ve çoğu kez  önyargı,  eksik bilgi, batıl inançlar,  duygusallık,  yersiz göndermeler,   acelecilik,  özensizlik, genelleme,  duygu sömürüsü,   Türkçe’yi kötü kullanma   gibi sebeplerden kaynaklanır.  

  Safsatalar  biçimsel   (formal, suri)  ya da   serbest  (informal) olurlar.    

Biçimsel Safsatalar  

Bir argümanın yapısından kaynaklanan,  bir argümanı teknik olarak geçersiz kılan hatalardır.   Bir argümanın teknik olarak  geçersiz olması,  sonucunun öncüllerini izlememesi anlamındadır.  Yukarda da  değindiğimiz gibi, Biçimsel Safsatalarda  mesele, sonucun doğru veya yanlış olması değil,  çıkarsamanın  doğru öncüllere dayanmamasıdır.    Aşağıdaki ilk örneğimiz,  Yanlış ve Geçersiz bir argüman olarak, Biçimsel Safsata’dır:  Çünkü,  ilk öncülü yanlıştır ve bu yanlış öncül  Sokrat’ın yeşil olması gerektiği  gibi lâf ola beri gele bir  sonuç  doğurmuştur.

Bazı insanlar yeşildir.

Sokrat bir insandır.

Sokrat yeşildir.

Öbür taraftan,  ikinci örnekte varılan “Sokrat ölümlüdür” sonucu, doğrudur ama  bu da  tesadüfen doğrudur.  Birinci öncülün yanlış olması, bu argümanı da  Doğru ve Geçersiz, yani Biçimsel Safsata sınıfına koyar.

Bazı insanlar ölümlüdür.

Sokrat bir insandır.

Sokrat ölümlüdür.  

Bir kez daha vurgulayalım:  Yukarıdaki  argümanlarda  çıkarımların geçersiz  olmalarının nedeni  öncüllerin birinin doğru, diğerinin  yanlış olmasından kaynaklanmaktadır.  Bu nedenle, sonuç tesadüfen doğru veya yanlış olabilir.  Aşağıdaki örnekte biçimsel safsatayı inceleyelim. 

             Şahsen ben, demokrasiyi bir türlü sevemiyordum. “İnancımın demokrasiye ihtiyaç duyacağına” inanmıyordum. Demokrasi yokken, biz, üç kıt’aya 7 denize hâkimdik. Şimdi emperyalistlerin kölesi durumuna düşmüştük

             (Hüseyin Üzmez, 9.10.2000, Akit)

             Demokrasi yokken, biz, üç kıt’aya 7 denize hâkimdik. (öncül)

             Şimdi emperyalistlerin kölesi durumuna düşmüştük.(öncül)

                   Sonuç:  Demokrasi,  ülkeleri  emperyalistlerin kölesi  durumuna düşürür.. 

                   Geçerli  ama  yanlış 

Ortaya konan öncüllerden  bu çıkarım ve sonuç geçerli olmasına rağmen öncüllerin yanlışlığı nedeniyle yanlış bir argüman.  

Şunu da söyleyelim ki, Biçimsel Safsatalar pek ilginç olmadıkları gibi, matematik formüllerine benzeyen  sembollere indirgendirilebildiklerinden eğlenceli de değildirler.  

            Gelelim  Serbest Safsatalar’a.   Serbest  Safsatalar,  çoğu  zaman  gerçekten de  eğlencelidirler.  Zaman zaman anlamsız hatta düzeysiz olmalarına karşın, sonuçları itibariyle insanı  hiç olmayacak  inançlara ve durumlara götürebilirler.  Masum muhataplarını hayatta kötü seçimler yapmaya hatta şiddete yönlendirebilirler. Eğer bir politikacı adayı iseniz,  geleceğiniz için  yapacağınız en iyi yatırım  bu kitapçıktaki safsataları hatmetmek  ve mümkün olduğunca sık kullanmaktır.  Ama  politikacı değil de, politikacı muhatabı olacaksanız,  Serbest  Safsatalara ilişkin  farkındalığınızı  bu defa  kolay kandırılmamak için kullanmak durumundasınız.   Her ne kadar güncel örnekler gazetelerden alınmışsa da, gazeteci olmak için safsata yapmayı biliyor olmak da  gerekli değildir.

Serbest  Safsatalar

Biçimsel Safsatalar argümanın şekli,  Serbest Safsatalar ise anlamı ile uğraşırlar.   Serbest Safsatalar, kullanılan Türkçe’deki belirsizlik, kelime veya gramerin yanlış kullanımı, bir fikrin veya olayın yanlış ifadesi,  bir tahminin vurgulanması, yanlış anlama, konu dışına çıkma gibi kusurlar  nedeniyle ortaya  çıkar.  Söylediğimiz gibi,  çoğu zaman komik, aptal  hatta  saygısızdırlar.   Batıl inançların temelinde de  safsatanın bu cinsi   yatar.

Doğru bir muhakeme için ifadenin açık olması gerekir. Oysa Serbest  Safsatalarda  ifadeler  anlaşılır gibi  değillerdir.  İleriki örneklerde göreceğiniz gibi  Serbest  Safsatalar kullanılan Türkçe’nin anlamı ile uğraşırlar.  Şunu da belirtelim:  Serbest Safsatanın İngilizce karşılığı olan “informal fallacy”nin  informal  kelimesi kalitesiz, adi, gelişigüzel, uygun olmayan manasında değildir,  Biçimsel Safsatalar gibi  argümanın şekli (mazrufu) yerine  anlamı  (zarfı)  ile meşgul olunduğunu  anlatır.  

Türkçe’deki  Serbest  Safsataların tamamlanmış bir listesi  yoktur. Bununla beraber,  biz,  günlük hayatta  yaygın olarak  karşılaştığımız  50  Serbest Safsata türünü   şöyle  sıraladık.     

SERBEST SAFSATA TÜRLERİ

 

Serbest Safsatalar

İnformel fallacies

BELİRSİZLİK SAFSATALARI

Cinaslı Safsata

Fallacy of Equivocation

Çok Anlamlılık Safsatası

Fallacy of Amphiboly

Vurgulama Safsatası

Fallacy of Accent

KIYASLAMA HATALARI

Özelleştirme Safsatası

Fallacy Of Accident

Genelleştirme Safsatası

Fallacy of Converse Accident

KATEGORİ HATALARI

Bütünleme Safsatası

Fallacy of Composition

İndirgeme Safsatası

Fallacy Of Division

KONUNUN ÖZÜNÜ KAÇIRMA SAFSATALARI

Kısır Döngü Safsatası

Begging The Question,

Alakasız Sonuç Safsatası

Irrelevant Conclusion

İddiayı Zayıflatma Safsatası

Fallacy of the Straw-Man

Alakasız Amaç Safsatası

Fallacy of İrrelevant Purpose

Konuyu Saptırma Safsatası

Fallacy of Red Herring

SALDIRI SAFSATALARI

Adam Karalama Safsatası

Argument Against the Man

Niteliksel Adam Karalama

Circumstantial Ad Hominem

“Sen de” Safsatası

Fallacy Of “You Also”

Dolduruşa Getirme Safsatası

Poisoning The Well

ŞAŞIRTMA SAFSATALARI

Devede Kulak Safsatası

Fallacy Of The Beard

Ya Siyah Ya Beyaz Safsatası

 Black And White Fallacy

İspatlama Mecburiyeti Safsatası

Argument From Ignorance

Felaket Tellallığı Safsatası

Fallacy of Slippery Slope

İmalı Soru Safsatası

Complex Question

Çok Sorulu Safsata

Fallacy Of Many Questions

Sınırlı Seçenek Safsatası

Fallacy of Limited Alternatives

TARTIŞMALI  SEBEP SAFSATALARI

Yanlış Sebep Safsatası

Fallacy of False Cause

Öncesinde Safsatası

Fallacy of “Previous This”

Müşterek Etki

Joint Effect

İhmal Edilebilir Neden Safsatası

Genuine but Insignificant Cause

Yanlış Yön Safsatası

Wrong Direction,

Karmaşık Nedenler Safsatası

Complex Cause            

İSTATİSTİKSEL HATA SAFSATALARI

Yetersiz Örnek Safsatası

(Fallacy of Insufficient Sample)

Temsil Etmeyen Örnek Safsatası

Unrepresentative Sample

Yanlış Benzetme Safsatası

False Analogy

Yok Sayma  Safsatası

Slothful Induction

Sümen Altı Safsatası

Fallacy of Slanting

Kumarbaz Safsatası

Gambler’s Fallacy

OTORİTEYE BAŞVURMA SAFSATALARI

Bir Bilen Safsatası

Argument To Authority

İrrasyonel Otorite Safsatası

Fallacy Of Unqualified Source

İnanca Başvurma Safsatası

Appeal to Belief

Ortak Tutuma Başvurma Safsatası 

Appeal To Common Practice

Grup Baskısı Safsatası

Bandwagon, Peer Pressure

Faydacı Safsata

Pragmatic Fallacy

Beğendirme Safsatası

Appeal To Personal İnterests

Dayatma Safsatası

Fallacy Of “İs” To “Ought”

Mazruf Değil Zarf Safsatası

Style Over Substance

Genetik Safsatası

Genetic Fallacy

DUYGULARA BAŞVURMA SAFSATALARI

 

Tehdit Safsatası

Argument From Force

Duygu Sömürüsü

Argument To Pity

Önyargılı Dil  Safsatası

Prejudicial Language

Mazeret Safsatası

Fallacy Of Special Pleading